برنامه‌ریزی شهر اسلامی در میانه‌ی دو گفتمان الهیاتی حجاب و عفاف

نوع مقاله : پژوهشی کوتاه

نویسنده

استادیار مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف

چکیده
مواد و روش: با فروریختن معرفت‌شناختی و حرفه‌ای برنامه‌ریزی عقلانی-تکنوکراتیک، نظریه برنامه‌ریزی شهری ظرفیت نظری تازه‌ای برای در نظر گرفتن و تحلیل تحولات جامعه‌شناختی شهر و تأثیرات گفتمان‌های مختلف در شکل دادن به فضاهای شهری پیدا کرده است. بر پایه این درک پسامدرن از برنامه‌ریزی شهری ذیل یکی از میدان‌های استراتژیک جامعه‌شناسی ایرانی یعنی میدان «جنسیت و الهیات»، فضای شهری آماج دو دسته نیروهای اجتماعیِ زنانه و الهیات حکمرانی جنسیتی متناسب با آن قرار گرفته است.

هدف: این مقاله پس از مرور تحول مذکور در حوزه نظریه برنامه‌ریزی، خواهد کوشید که نظریه جامعه‌شناختی «زنانه شدن شهر» نعمت‌الله فاضلی را در زمینه گفتمان‌های الهیاتی حکمرانی فضای جنسیتی شهری پس از پیروزی انقلاب قرار دهد.

یافته‌ها: ازنظر الهیاتِ برنامه‌ریزی شهری به نظر می‌رسد که باید میان دو گفتمان «حجاب» (veiling) و «عفاف» (piety) درون رخداد انقلاب اسلامی 57 تمایز قائل شد: گفتمان سنتی حجاب که به خانه‌نشین کردن زنان و تک جنسیتی کردن فضاهای عمومی نظر دارد و گفتمان انقلابی عفاف که از حضور زنان در عرصه عمومی و سلامت اخلاقی و عاری از تعرضات و ابژه‌سازی جنسی در روابط مدنی و پایاپای میان زن و مرد دفاع می‌کند.

نتیجه‌گیری: این دو گفتمان نتایج به‌کلی متفاوتی در برنامه‌ریزی فضاهای شهری پس از انقلاب بر جای نهاده که یکی از نمونه‌های مهم آن تفاوت میان حضور برابر زنان و مردان در «رواق امام خمینی» حرم مطهر رضوی در مقایسه با طرح کلی مستوری و حاشیه‌نشینی زنان در بخش سنتی حرم و معماری سنتی و معمول مساجد است که به‌خوبی بر رقابت میان دو گفتمان الهیاتی حجاب و عفاف در برنامه‌ریزی فضاهای شهری و مواجهه مثبت یا منفی با زنانه شدن محیط‌های شهری دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


[1] آلمندینگر، فیلیپ، نظریه برنامه‌ریزی، ترجمه الهام بهمن تیموری، ویراسته عارف اقوامی مقدم، تهران، نشر آذرخش، 1389
[2] اجلالی، پرویز، رفیعیان مجتبی، عسگری، علی، 1394، نظریه برنامه‌ریزی: دیدگاه‌های سنتی و جدید، تهران، آگه، 1394.
[3] بادامچی، محمدحسین، "برنامه‌ریزی بدون نظریه، صدای شنیده نشده فروپاشی برنامه‌ریزی تکنوکرتیک در ایران "، مجله سیاستگذاری عمومی دانشگاه تهران، پذیرفته شده جهت انتشار در شماره بهار 1401.
[4] بادامچی، محمدحسین، " درباره شنیده نشدن صدای چرخش عملی دهه 1960 میلادی در روش‌شناسی ایرانی؛ تأملی از منظر جامعه‌شناسی روش تحقیق در ایران پس از انقلاب "، مقاله شفاهی ارائه شده در دومین همایش مطالعات روش تحقیق در ایران، ، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف، 20 آذر 1400
[5] بیات، آصف، زندگی همچون سیاست، چگونه مردم عادی خاورمیانه را تغییر می‌دهند، ترجمه فاطمه صادقی، انتشارات سایت انگاره، 1390
[6] پیک، لیندا،‌ جنسیت و شهر، ترجمه آتنا کامل و ساینا مقصودی، منتشرشده در سایت فضا و دیالکتیک،‌ یک مهر 1396، به آدرس
http://dialecticalspace.com/gender-in-the-city/
[7] صرافی، مظفر؛ توکلی‌نیا، جمیله؛ چمنی مقدم، مهدی، جایگاه برنامه‌ریز در فرآیند برنامه‌ریزی شهری ایران، فصلنامه مطالعات شهری‌، شماره 3(12)، صص 19-32. 1393
[8] فاضلی، نعمت‌الله، زنانه شدن شهر، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1397.
[9] ----------، فرهنگ و شهر: چرخش فرهنگی در گفتمان‌های شهری با تکیه بر مطالعات شهر تهران، تهران، تیسا،‌ 1391
[10] فریدمن، جان، شورشی‌ها: مقالاتی در باب نظریه برنامه‌ریزی، ترجمه مجتبی رفیعیان و مونس نظری، تهران، آرمانشهر، 1394.
[11] مرنیسی، فاطمه، زنان پرده‌پوش و نخبگان جوشن پوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام، ترجمه ملیحه مغازه‌ای و با مقدمه محمد کریمی زنجانی اصل، تهران، نشر نی،‌1380
[12] Flyvbjerg, B, The project of planning: An interview with John Friedmann, Scandinavian Housing and Planning Research, 3:2, 103-117, 1986. DOI: 10.1080/02815738608730093