فصلنامه علمی _ رتبه ب

برنامه‌ریزی شهر اسلامی در میانه‌ی دو گفتمان الهیاتی حجاب و عفاف

نوع مقاله : پژوهشی کوتاه

نویسنده

استادیار مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف

چکیده
مواد و روش: با فروریختن معرفت‌شناختی و حرفه‌ای برنامه‌ریزی عقلانی-تکنوکراتیک، نظریه برنامه‌ریزی شهری ظرفیت نظری تازه‌ای برای در نظر گرفتن و تحلیل تحولات جامعه‌شناختی شهر و تأثیرات گفتمان‌های مختلف در شکل دادن به فضاهای شهری پیدا کرده است. بر پایه این درک پسامدرن از برنامه‌ریزی شهری ذیل یکی از میدان‌های استراتژیک جامعه‌شناسی ایرانی یعنی میدان «جنسیت و الهیات»، فضای شهری آماج دو دسته نیروهای اجتماعیِ زنانه و الهیات حکمرانی جنسیتی متناسب با آن قرار گرفته است.

هدف: این مقاله پس از مرور تحول مذکور در حوزه نظریه برنامه‌ریزی، خواهد کوشید که نظریه جامعه‌شناختی «زنانه شدن شهر» نعمت‌الله فاضلی را در زمینه گفتمان‌های الهیاتی حکمرانی فضای جنسیتی شهری پس از پیروزی انقلاب قرار دهد.

یافته‌ها: ازنظر الهیاتِ برنامه‌ریزی شهری به نظر می‌رسد که باید میان دو گفتمان «حجاب» (veiling) و «عفاف» (piety) درون رخداد انقلاب اسلامی 57 تمایز قائل شد: گفتمان سنتی حجاب که به خانه‌نشین کردن زنان و تک جنسیتی کردن فضاهای عمومی نظر دارد و گفتمان انقلابی عفاف که از حضور زنان در عرصه عمومی و سلامت اخلاقی و عاری از تعرضات و ابژه‌سازی جنسی در روابط مدنی و پایاپای میان زن و مرد دفاع می‌کند.

نتیجه‌گیری: این دو گفتمان نتایج به‌کلی متفاوتی در برنامه‌ریزی فضاهای شهری پس از انقلاب بر جای نهاده که یکی از نمونه‌های مهم آن تفاوت میان حضور برابر زنان و مردان در «رواق امام خمینی» حرم مطهر رضوی در مقایسه با طرح کلی مستوری و حاشیه‌نشینی زنان در بخش سنتی حرم و معماری سنتی و معمول مساجد است که به‌خوبی بر رقابت میان دو گفتمان الهیاتی حجاب و عفاف در برنامه‌ریزی فضاهای شهری و مواجهه مثبت یا منفی با زنانه شدن محیط‌های شهری دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Islamic City between Veiling and Piety: theological discourse conflicts in contemporary Urban Planning in Iran

نویسنده English

MohammadHossein Badamchi
Assistant Professor of Institute for social and cultural studies
چکیده English

Method and Materials: after epistemological collapse of rational-technocratic planning which resulted in professional collapse, urban planning theory have got new capacity to study the sociological urban changes and analyze the influence of different discourses on constructing urban spaces. Based on this postmodern understanding of urban planning as a main product of historical challenges in “theology-gender” field of contemporary Iran, urban space seems to be the ground of conflicts between two forces: feminine social force VS theology of gender governance.

Goal: after literature review of planning theory evolution in past decades, this paper is going to study Ne’matollah Fazeli’s theory of “feminization of city” in the context of theological discourses of governing gender urban spaces, after Islamic revolution 1979.

Findings: from the perspective of theology of urban planning, it looks that we should segregate between two different discourses in revolution: Veiling and Piety; the former traditional discourse willing to hold women at home out of masculine public sphere while the latter, revolutionary discourse advocates of women political participation in a respectful, cleaned from sexual harassments. Conclusion: Iranian urban space from a gender sensitive view is construction of contestation between these two discourses of veiling VS piety, embedded by two different forces of feminization of urban spaces and patriarchal reaction. A prominent example is the Holy Shrine in Mashhad which includes two opposite spaces: in the new build hall of “Imam Khomeini Ravaagh” we confront an unsegregated space of male and female attendance, while the old part of Holy Shrine is the chambers assigned for men, making walls to veil women from the main part.

کلیدواژه‌ها English

Urban Planning
Discourses of urban space designing
Theology of gender govermentality
Veiling discourse
piety discourse
feminization of urban spaces
[1] آلمندینگر، فیلیپ، نظریه برنامه‌ریزی، ترجمه الهام بهمن تیموری، ویراسته عارف اقوامی مقدم، تهران، نشر آذرخش، 1389
[2] اجلالی، پرویز، رفیعیان مجتبی، عسگری، علی، 1394، نظریه برنامه‌ریزی: دیدگاه‌های سنتی و جدید، تهران، آگه، 1394.
[3] بادامچی، محمدحسین، "برنامه‌ریزی بدون نظریه، صدای شنیده نشده فروپاشی برنامه‌ریزی تکنوکرتیک در ایران "، مجله سیاستگذاری عمومی دانشگاه تهران، پذیرفته شده جهت انتشار در شماره بهار 1401.
[4] بادامچی، محمدحسین، " درباره شنیده نشدن صدای چرخش عملی دهه 1960 میلادی در روش‌شناسی ایرانی؛ تأملی از منظر جامعه‌شناسی روش تحقیق در ایران پس از انقلاب "، مقاله شفاهی ارائه شده در دومین همایش مطالعات روش تحقیق در ایران، ، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف، 20 آذر 1400
[5] بیات، آصف، زندگی همچون سیاست، چگونه مردم عادی خاورمیانه را تغییر می‌دهند، ترجمه فاطمه صادقی، انتشارات سایت انگاره، 1390
[6] پیک، لیندا،‌ جنسیت و شهر، ترجمه آتنا کامل و ساینا مقصودی، منتشرشده در سایت فضا و دیالکتیک،‌ یک مهر 1396، به آدرس
http://dialecticalspace.com/gender-in-the-city/
[7] صرافی، مظفر؛ توکلی‌نیا، جمیله؛ چمنی مقدم، مهدی، جایگاه برنامه‌ریز در فرآیند برنامه‌ریزی شهری ایران، فصلنامه مطالعات شهری‌، شماره 3(12)، صص 19-32. 1393
[8] فاضلی، نعمت‌الله، زنانه شدن شهر، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1397.
[9] ----------، فرهنگ و شهر: چرخش فرهنگی در گفتمان‌های شهری با تکیه بر مطالعات شهر تهران، تهران، تیسا،‌ 1391
[10] فریدمن، جان، شورشی‌ها: مقالاتی در باب نظریه برنامه‌ریزی، ترجمه مجتبی رفیعیان و مونس نظری، تهران، آرمانشهر، 1394.
[11] مرنیسی، فاطمه، زنان پرده‌پوش و نخبگان جوشن پوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام، ترجمه ملیحه مغازه‌ای و با مقدمه محمد کریمی زنجانی اصل، تهران، نشر نی،‌1380
[12] Flyvbjerg, B, The project of planning: An interview with John Friedmann, Scandinavian Housing and Planning Research, 3:2, 103-117, 1986. DOI: 10.1080/02815738608730093