شناسایی و تحلیل کیفیات فضایی موثر بر خلاقیت دانشجویان در محیط آموزشی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا،دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

چکیده
اهداف: مبتنی بر عوامل بیرونی مؤثر بر خلاقیت و ازآنجاکه خلاقیت عملی است که از محیط آموخته می‌شود و تحت تأثیر شرایط محیطی است، محیط آموزشی به‌عنوان ظرفی که آموزش و یادگیری در آن اتفاق می‌افتد در آموزش ‌و پرورشِ خلاقیت بسیار حائز اهمیت است. هدف از پژوهش حاضر شناسایی کیفیات فضایی مؤثر بر خلاقیت دانشجویان در محیط آموزشی از دیدگاه دانشجویان و تحلیل آن مبتنی بر مرور مبانی نظری است.

روش‌ها: روش تحلیل محتوای کیفی عرفی و نرم‌افزار MAXQDA به‌عنوان ابزار تحلیل، برای تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته با دانشجویان و تدوین مؤلفه‌های فضایی مؤثر بر خلاقیت، انتخاب گردیده است.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش به شناسایی هفت کیفیت فضایی شامل تحریک‌کنندگی، انعطاف‌پذیری، پیوند با طبیعت، گوناگونی قلمروهای رفتاری، وحدت، آسایش و غنای ‌حسی به‌عنوان مؤلفه‌های مؤثر بر بروز، ارتقا و تداوم خلاقیت و شاخص‌های تبیین‌کننده آنان انجامیده است.

نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد خلاقیت تابع زمان و مکان مشخص و نیازهای از پیش تعیین‌شده نیست و افراد بر اساس روحیات و نیازهای خاص خود برای هرکدام از مراحل فرایند خلاقیت کیفیاتی را ترجیح می‌دهند. آنچه در این میان حائز اهمیت است وجود طیف وسیعی از قابلیت‌های محیطی است که بتواند پاسخگوی نیاز دانشجویان در پیمایش فرایند خلاقیت باشد. محیطی که بتواند امکان کنجکاوی، ایده پردازی، تفکر، تعامل، ابتکار، سیالیت، انعطاف‌پذیری و سایر مؤلفه‌های خلاقیت را برای آنان فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- Bessis P., Hobert J. (2000), What Is Creativity?, in: Sarvari M.H.,(Ed.), Tehran, Abed Publisher.
2- شفایی، مینو و مدنی، رامین. (1389). اصول طراحی فضاهای آموزشی کودکان بر اساس مدل خلاقیت کودک. نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش، 4 (3) : 222 - 215.
3- جهانی. ج. (1388). پرورش خلاقیت از نظریه تا عمل. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
4- Woodman, R. W., Sawyer, J. E., & Griffin, R. W. (1993). Toward a theory of organizational creativity. The Academy of Management Review, 18(2), 293–321. https://doi.org/10.2307/258761.
5- Amabile, T. M. (1988). A model of creativity and innovation in organizations. in B. M. Staw & L. L. Cummings (eds), Research in Organizational Behaviour, vol. 10, pp. 123–167.
6- Martens, Y. (2011). Creative Workplace: Instrumental and Symbolic Support for Creativity. Facilities, 29 (1&2): 63-73. https://doi.org/10.1108/02632771111101331.
7- Abdullaha, N. A. G, Behb, S. C, Tahirb , M. M. Che Anib, A. I. & Tawilb, N. M. (2011) ). Architecture design studio culture and learning spaces: a holistic approach to the design and planning of learning facilities. Procedia Social and Behavioral Sciences, 15, 27-32.
8- Amabile, T. M., Gryskiewicz, N. D. (1983). The creative environment scales: Work environment inventory. Creativity Research Journal, 2(4): 231-253.
9- Sobhiyah, M.H., Bemanian M.R., & Keshtiban, Y. (2008). Creativity in Architecture Students (A Survey on Three Models for Knowledge Transfer on Students Views). Iranian Journal of Engineering Education, 10(37), 49-67. DOI: 10.22047/IJEE.2008.579.
10- علی کائی, س, امین زاده گوهرریزی, ب. (1397). تحلیلی بر تحولات محتوایی و رویه‌ای فرایند طراحی شهری و کاربست آن در پروژه های طراحی شهری ایران، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 23 (4)، 80-67. doi: 10.22059/jfaup.2019.266627.672126.
11- Guilford, J. P. (1966). Measurement and creativity. Theory into Practice, 5(4),186-189.
12- Torrance, E. P. (1974). Torrance Tests of Creative Thinking: Norms-Technical Manual. Bensenville, IL: ScholasticTesting Service.
13- MacKinnon, D. (1975). An Overview of Assessment Centers Greensboro NC: Centre for Creative Leadership .
14- Eysenck, H. J., Arnold, W. J. & Meili, R. (1975). Encyclopedia of Psychology (vol. 2). London: Fontana/ Collins.
15- Lang, J. (1987). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. (A. R. Einifar, Trans.). Tehran: Tehran University Press.
16- Stein, M. I. (1974). Stimulating Creativity. London: Academic Press.
17- Vernon, P. E. (1989). The Nature-Nurture Problem in Creativity. New York: Plenum Publishing Corp.
18- Kerr, B. & Gagliardi, C. (2003). Measuring creativity in research and practice. in S. J. Lopez & C. R. Snyder (eds.), Positive Psychological Assessment: A Handbook of Models and Measures. Washington D.C.: American Psychological Association.
19- Weisberg, R. W. (2006). Creativity Understanding Innovation Problem-Solving. Science: Invention and the Arts. New York: John Wiley & Sons Inc.
20- Kaufman, J. C. & Sternberg, R. J. (eds.). (2010). The Cambridge Handbook of Creativity. Cambridge: Cambridge University Press.
21- Wallas, G. (1926). The Art of Thought. New York: Harcourt- Brace.
22- Kneller, G.F. (1965). The Art and Science of Creativity, New York: Holt, Rinehart and Winston.
23- Maver, T. W. (1970). Appraisal in the building design process. in Emerging Methods in Enviromental Design and Planning. Cambridge: MIT Press.
24- Peilloux, A. & Botella, M. (2016). Ecological and dynamical study of the creative process and affects of scientific students working in groups. Creativity Research Journal, 28(2), 165-170.
25- مهدوی نژاد، م. (1384). آفرینشگری و روند آموزش خلاقانه در طراحی معماری. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 21، 66-57.
26- McCoy, J. M., & Evans, G. W. (2002). The Potential Role of the Physical Environment in Fostering Creativity. Creativity Research Journal, 14 (3): 409-426.
27- Dul, J., Ceylan, C. & Jaspers, F. (2011). Knowledge workers’ creativity and the role of the physical work environment. Human Resource Management, 50(6), 715-735.
28- نظرپور, م, نوروزیان ملکی, س. (1397). شناسایی مؤلفه‌های معماری مؤثر در ارتقای یادگیری دانش‌آموزان با تأکید بر فضاهای باز مدارس بر اساس سند تحول بنیادین آموزش‏ و‏ پرورش، مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 10 (2)، 193-165. doi: 10.22099/jsli.2019.29978.2585.
29- Kolb, AY (2005). Learning styles and learning spaces: enhancing experiential learning in higher education, Academy of Management Learning & Education,Vol. 4, No. 2, pp. 193-212.
30- گلکار، ک. (1391). آفرینش مکان پایدار: تاملاتی در باب نظریه طراحی شهری. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
31- Creswell, J. W., & Plano, C. V. L. (2010). Designing and conducting mixed methods research. Los Angeles: SAGE Publications , Inc.
32- Mayring, P. (2000), Qualitative content analysis, from https://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/1089/2385.
33- ایمان، م، نوشادی، م. (1390)، تحلیل محتوای کیفی، پژوهش، 3(2)، 44-15.
34- Mason, M (2010), Sample size and saturation in PhD studies using qualitative interviews, Forum: Qualitative Social Research, 11 (3). pp.1-19.
35- رضایی, ح, کرامتی, غ, دهباشی شریف, م, نصیرسلامی, م. (1399). خلاقیت معماری به مثابه معماری خلاقیت؛ تحلیل و رتبه‌‌بندی تأثیرات روانشناختی کالبد محور حس مکان بر خلاقیت کاربران محیط، مورد مطالعاتی: موسسات آموزش عالی شهر کرمانشاه, معماری و شهرسازی آرمان شهر, 13(31)، 96-79. doi: 10.22034/aaud.2020.133277.1550.
36- Torrance, E. P. (1981). The Torrance tests of creative thinking: Technical-norms manual. Princeton. NJ: Personnel Press.
37- انصاری، م.، و شریفیان، ا.، و عبدالهی ثابت، م. (1392). وحدت گرایی رویکردی الهی به طراحی شهری. هویت شهر, 7(16), 27-38.
38- Kaplan, R. (1983), “The Role of Nature in the Urban Context.” In Altman, I, and J F Wohlwill,Editors. Human Behavior and Environment: Vol. 6: Behavior and the Natural Environment. NewYork: Plenum,pp. 127-161 .
39- پاکزاد، ج. ( 1385) . مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
40- توسلی، م. (1372). قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری، تهران،‌ مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
41- Schumacher M., Schaeffer O. & Marcus Wogt M., (2010). Architecture in Motion-Dynamic, Components and Elements, Published by Birkhauser Architecture.
42- آصفی، م.، و فرخی، ش.، و نثارنوبری، م. (1396). ارزیابی روشهای اعمال انعطاف پذیری در فضاهای مسکونی. معماری و شهرسازی ایران, 13، 91-108.
43- عینی فر، ع. (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف پذیری در مسکن سنتی ایران. هنرهای زیبا، 13، 64-77.
44- Collado, S., Staats, H., & Corraliza, J. A. (2013). Experiencing nature in children’s summer camps: Affective, cognitive and behavioural consequences. Journal of Environmental Psychology, 33, 37-44
45- محزون زاده بوشهری، ف. (1396). رابطه بین مهارت حل مساله و خلاقیت دانشجویان با نقش واسطه گری خودکارآمدی تحصیلی: مدل یابی معادلات ساختاری. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی, 6(4), 27-50.
46- جعفری، ا.، و غلامعلی زاده، ح.، و مدیری، م. (1399). نقش اجتماع‌پذیری محیط‌های آموزش معماری بر یادگیری دانشجویان: تحلیل مدل سازی معادلات ساختاری. هویت شهر, 14(41 ), 45-60.
47- مک اندرو، ف. (1393). روانشناسى محیط، ترجمه غلامرضا محمودى، نشر وانیا، تهران.
48- Gosselink, A. (2003). Personalization in non-Territorial offices: a study of a human need. Journal of Corporate Real Estate.
49- Koch, A. (2002). The redesign of studio culture: A report of the AIAS Studio Culture Task Force. American Institute of Architecture Students.
50- Sailer, K., & McCulloh, I. (2012). Social Networks and Spatial Configuration- How Office Layouts Drive Social Interaction. Social Networks, 34(1), 47-58. https://doi.org/10.1016/j.socnet.2011.05.005
51- دانشپور، س.، و چرخچیان، م. (1386). فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی. باغ نظر, 4(7), 19-28.
52- لازیو، پل (1393). تفکر ترسیمی برای معماران و طراحان ترجمۀ سعید آقایی. انتشاران پرهام نقش، تهران.
53- Altman, I. (1975). Environmental and Social Behavior Monterey. Ca: Brooks/Cole.
54- Franz, G., & Wiener, J.M. (2008). From Space Syntax to Space Semantics: A Behaviourally and Perceptually Oriented Methodology for the Efficient Description of the Geometry and Topology of Environments. Environment and Planning B: Planning and Design, 35(4), 574-592. https://doi.org/10.1068/b33050
55- Dondis, D. A. (1973). A Primer of Visual Literacy. Massachusett: Mit Press.
56- Weismen, G. (1981). Evaluating Architectural legibility. Environment and Behavior, 13, 189-204.
57- طاهرطلوع دل، م.، و امینی فر، ز. (1395). بررسی متغیرهای آسایش محیطی با تاکید بر ارتقای کیفیت یادگیری در فضاهای آموزشی. فناوری آموزش (فناوری و آموزش), 11(1)، 1-9.
58- طاهرطلوع دل، م.، و پورناصری، ش.، و سمیعی‌کاشی، س. (1399). مدل تاثیر عوامل غیرفیزیکی بر آسایش فیزیکی انسان. نقش جهان, 10(2), 95-108.
59- صالحی, ا. (1386). نقش آسایش محیطی فضاهای شهری در پیشگیری از ناهنجاریهای رفتاری, محیط شناسی, 33(44)، -.
60- صالحی، ا. (1384). مؤلفه های آسایش بصری و نقش آن در مناسب سازی محیط، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی تهران، برگرفته از پروژة تحقیقاتی موسوم به تدوین ضوابط ایمنسازی فضاهای شهری.
61- صداقت، ز. (1396). سنجش غنای حسی فضاهای شهری: معرفی یک چارچوب تحلیلی. صفه, 27(76 ), 73-88.
کرمونا، م، و دیگران. (1388)، مکان های عمومی فضاهای شهری، ترجمه مهشید شکوهی و همکاران، انتشارات دانشگاه هنر، تهران.
62- لطفی، ا.، و زمانی، ب. (1393). نقش مولفه های منظر حسی در کیفیت محورهای مجهز محلی (مطالعه موردی: محور علیقلی آقا در اصفهان). مطالعات شهری, 4(13), 43-56.
63- Bagheri, M. & Azemati, H. (2011). Improving Children’s Creativity in School environment (Architectural Space as Educational Curriculum). Journal of Curriculum Studies, 6(22), 163-184.
64- Davies, D., Jindal-Snape, D., Collier, C., Digby, R., Hay, P. & Howe, A. (2013). Creative learning environments in education:A systematic literature review. Thinking Skills and Creativity, 8, 80-91.