ارزیابی حس مکان در معماری بازار تهران (محدوده مورد مطالعه: خیابان پانزده خرداد)

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان

1 داﻧﺸﺠﻮی ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽارﺷﺪ ﻣﻌﻤﺎری، داﻧﺸﮑﺪه ﻣﻌﻤﺎری و شهرسازی، ﭘﺮدیﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺎراﺑﯽ، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 گروه معماری، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده
بیان مسئله: بازارها یکی از مهم‌ترین فضاها در کالبد شهرها محسوب می‌شوند و علاوه بر جلوه‌های بصری دارای ویژگی‌های محسوس دیگری نیز هستند که می‌توانند با تحریک حواس مخاطب، منشأ برانگیختگی احساسات گردند و به‌عنوان کانون هویت‌بخش شهرها در شکل‌گیری حس تعلق به مکان مؤثر باشند؛ در این میان بازار تاریخی تهران با ویژگی‌های منحصربه‌فرد از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که از دیرباز دارای محوری پویا، سرزنده و کیفیت‌های فضایی و نسبتاً پاسخگو به نیازها و حواس مختلف افراد بوده است.

هدف: این مقاله شناسایی شاخصه‌هایی است که میزان وجود هویت و حس مکان در بازار تهران را مورد بررسی قرار می‌دهد.

روش: این مقاله با روش همبستگی به تحلیل مشاهدات منفعل اولیه به کمک نقشه‌برداری رفتاری در گام نخست و در گام دوم با مصاحبه و سنجش وابستگی متغیرها به کمک طیف هفت گزینه‌ای لیکرت پرداخته است.

یافته و نتایج: شناخت کیفی ابعاد حسی فضا در این تحقیق مشخص کرد که منظر بصری بیشترین نقش را در ادراک محیط داشته و به همراه مناظر بساوایی در طول روز تقریباً ثابت می‌باشند. از سوی دیگر منظر صوتی و منظر شیمیایی به‌عنوان دو محرک تأثیرگذار در غنای حسی محیط مطرح هستند که نسبت به سایر محرکه‌ای محیطی تغییرات بیشتری در طول روز دارند. همچنین وجود ابنیه تاریخی به‌رغم علاقه‌مندی افراد، به‌خودی‌خود موجب تقویت حس مکان نمی‌گردند، و توجه به مؤلفه‌های هویت مکانی و میزان تأثیرگذاری هریک بر حس تعلق به مکان در بازار ضمن ارتقای کیفیت بازار، موجبات تداوم حیات و ماندگاری این میراث ارزشمند معماری می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. برزگرزاده، محمدحسین و صادقیان، فرشته و کریمیان، رضا، 1395، بررسی سیر تحولی دیدگاه های دیوید کانتر در حوزه ی معماری و روانشناسی محیطی، کنفرانس دو سالانه جامعه و معماری معاصر، اصفهان.
2. حیدری، علی اکبر و بهداد، فرنازگل (1395). بررسی وجوه مختلف معنای مکان از دید معماران و غیر معماران. نشریه باغ نظر، 13(43)
3. دانش پایه، نثار و دیگران(1395). تدوین شاخصه های کالبدی موثر بر حس مکان، مدیریت شهری، شماره47.
4. دانش پور، سید عبدالهادی، سپهری مقدم، منصور، چرخچیان، مریم، (1388) تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن، نشریه هنرهای زیبا، شماره38، صص37-48.
5. رضایی، حسین؛ کرامتی، غزال؛ دهباشی شریف، مزین و نصیرسلامی، محمّدرضا (1397). تبیین الگوواره‌ای فرآیند روان‌شناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان. ماهنامه باغ نظر، (65)
6. رضایی، محمود (1393). آنالوطیقای طراحی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
7. شولتز، کریستین نوربرگ (1388). روح مکان به سوی پدیدار شناسی. تهران: نشر نی.
8. صالحی نیا، مجید و نیرومند شیشوان، مهدیه. (1397) تبیین نقش مؤلفه های منظر حسی مبتنی بر حواس در کیفیت ادراک حسی محیطی گذر ارگ جدید تبریز. مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، (31)، 31-19.
9. طراوت، محدثه. (1392). مکانهای چندحسی با رویکرد یادداشت برداری حسی و نمادگذاری برای حواس در فضاهای شهری، نموته موردی: محله جلفای اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
10. عباسی، زهرا؛ حبیب، فرح و مختاباد امریی، سیدمصطفی (1394). تدوین اصول و معیارهای ادراک فضایی در معماری بازارهای سنتی. مدیریت شهری.
11. فلاحت، محمدصادق (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهندۀ آن. هنرهای زیبا، ش. (57)، 26ـ. 6.
12. فلاحت، محمدصادق، لیلا کمالی، و صمد شهیدی. 1396. نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری. باغ نظر14(46): 22-15.
13. قاسم شاهی، سحر (1391). شناسایی ارزشهای مکانی-اجتماعی بازارهای سنتی، نمونه مورد مطالعه بازار سنتی تهران. پایان نامه ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
14. کاشی، حسین، بنیادی، ناصر(1392). تبیین مدل هویت مکانی و بررسی عناصر و ابعاد آن، نشریه هنرهای زیبا: 43-52.
15. کلاکی، پریسا، مدیری، آتوسا (1391). تبیین نقش مولفه معنا در فرایند شکل گیری حس مکان، نشریه هنرهای زیبا.
16. مطلبی، قاسم. فروزنده، علی. (1390). . مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن، نشریه هویت شهر، سال پنجم.

Refrences:
- Altman, I. & Setha Low (ed. ) (1992). “Place Attachment”, Plenum Prwss, New York
- Amdu, L. , & Epstein –Pliouchtch M. (2009) Architects. : Places’ Users, Places’ Place Meanings at the New Central Bus Station Tel, Aviv Journal of Urban Design14(2).
- Canter, D. (1971). “The Psychology of Place”, the Architectural Press, London.
- Carmona, M. , Tim, T. Oc. & Tiesdell, S. )2003(. Public Places, Urban Spaces, the Dimensions of Urban Design. ,Londan: Architectural press.
- children with special needs. Support for Learning, 25(1(, 25-41.
- Degen,. M. M. (2008(. Sensing Cities: Regenerating Public Life in Barcelona and Manchester. London: Routledge studies in Human Geography.
- Harrison, S. and Dourish, P,(1996), Re-Place-ing space: The roles of place and space in collaborative systems. proc. CSCW 96. ACMM Press.
- Hazreena, H. )2010(. Using the sensory garden as a tool to enhance the educational development and social interaction of
- Hummon, D(1992), Community Attachment: Local Sentiment & Sense of place, plenum, NewYork.
- Madanipour, Ali. )2011(. “Urban design wisdom”. Translated By Bahador Zamani. Tehran: Tehran University Press. [in Persian]
- McCunn ,Lindsay J. , and Robert Gifford. 2018. Spatial navigation and place imageability in sense of place. Cities. no. 74: 208-218.
- Norberg schulz,christen(1975), Meaning inwestern architecture, praeger publishers,New York.
- Picker, John M. )2003(. “Victorian Soundscapes”. Oxford: Oxford University Press.
- Relph, E. (1976), Place and placelessness, pion,London.
- Relph, E. (1976). “”Place and Placelessness, Pion, London.
- Seamon, David & Sowers, Jacob(2008), Place & Placelessness, Edward Relph, Human Geography,London: Sage.
- Seamon, David(1982),The phenomenologicalcontribution to environmental psycology, Journalof environmental psycology, no 2, p 119-140.
- Shamai, Shmuel(1991), Sense of place: Anempirical measurement, Israel geoforum vol 22, p347-358.
- Steele, Fritz (1981). “The Sense of Place”, CBI Publishing Company, Boston
- http: // argetejari. com/tabid/113/Default. aspx.
- http: //www. kojaro. com/2016/2/18/117239/tajrish-bazaar-dailylife