مؤلفه ها و شاخصهای هویتی معماری و شهرسازی مکتب تبریز (نمونه موردی بازار تاریخی تبریز)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده

دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دکتری تخصصی شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،تبریز،ایران.

چکیده
هدف: هدف این مقاله استخراج مولفه ­ها و شاخصهای مکتب معماری و شهرسازی تبریز با تاکید بر بازار تاریخی تبریز است.

روش­ها: این تحقیق با روش پژوهش تحلیل محتوای متن و پیمایش میدانی و شیوه­ های مطالعه کتابخانه ­ای و اسنادی، مشاهده و عکاسی انجام شده است.

یافته­ ها: مکتب تبریز را می­توان در تاریخ کهن تبریز، هنرهای گوناگون، بناها و فضاهای تاریخی، طبیعت و باغات تبریز، محلات و گذرهای اصیل، بازار و جنبه­ های کهن و فرهنگی اجتماعی آن، کالاها و خوراکیهای اصیل آن جستجو نمود. این شهر که در گذر زمان مهد هنرمندان، بازرگانان، عالمان و سیاستمداران و رویدادها و آثار ملموس و ناملموس بسیاری است که مجموع آنها می­تواند بیانگر مکتبی اصیل در معماری، شهرسازی و نگارگری باشد. بازار تبریز یکی از ارکان هویتی این شهر که مجموعه ­ای از راسته­ ها و تیمچه­ ها و سراهایی با معماری و طراحی شهری ارزشمند نمایانگر بنیانهای اقتصادی، اجتماعی، معماری بومی می­باشد. این مجموعه با برخورداری از حیات پایدار اقتصادی بدلیل قرار گرفتن بر سر راه بازرگانی بین ­المللی ابریشم، انسجام اجتماعی و فرهنگی ویژه ­ای که سرمایه اجتماعی محسوب می­شود و رموز برنامه ­ریزی و طراحی شهری که قابل بازآموزی برای وضع موجود شهرهاست

نتیجه­ گیری: بازار تبریز برخلاف بازارهای تهران، اصفهان، کاشان که ساختاری خطی با انشعابات کمتر می­باشند، به صورت شبکه ­ای متشکل از راسته­ ها و گره­ ها در قالب تیم، تیمچه، سرا، مسجد و با انشعابات فراوان به عنوان یکی سیستم کارامد در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، اقلیمی و با تنوع بالای فعالیتی و اقتصادی با نظمی پیچیده به حیات خود ادامه می­دهد. شناخت عمیق جنبه ­های هویت­ ساز بازار تبریز در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، عملکردی، کالبدی، طبیعی و منظر می­تواند به حفاظت آن در وضعیت کنونی و آتی کمک نماید.

کلیدواژه‌ها


- اسمعیلی‌سنگری، حسین. عمرانی، بهروز(1387): تاریخ و معماری بازار تبریز، تبریز، انتشارات ستوده، چاپ اول.
-پاکزاد، جهانشاه (1390): تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران از آغاز تا دوران قاجار، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول.
- پورجعفر، محمدرضا. پورجعفر، علی (1390): نقش سرمایه اجتماعی در وضعیت اقتصادی بازارهای سنتی در ایران، اولین همایش اقتصاد شهری در ایران، 2و 3 اذر 1390.
- سلطانزاده، حسین (1389): تبریز خشتی استوار در معماری ایران، تهران، دفتر نشر پژوهشهای فرهنگی، چاپ دوم.
- صفامنش، کامران. رشتچیان، یعقوب. منادی‌زاده، بهروز(1376): ساختار کالبدی شهر تبریز و تحولات آن در دو سده اخیر، فصلنامه فرهنگی و اجتماعی گفتگو، زمستان 1376، شماره 18، صص 33-53. قابل دسترسی در سایت http://www.goftogu.net
-صفامنش، کامران(1379): شرح و تفسیر خریطه شهر تبریز در حال انقلاب به تاریخ رمضان 1326 ق . سپتامبر 1908 م، اثر ، ش 31ـ32.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح(1380): در فرهنگ جغرافیایی شهرستان تبریز، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول، . ISBN 964-6383-58-0.
- سلطانزاده، حسین (1386): بازارهای ایرانی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ چهارم.
- سازمان میراث فرهنگی آذربایجانشرقی (1389): اسناد ثبت جهانی بازار تبریز، جهت ارائه به سازمان بین‌المللی یونسکو (شاخه فرهنگی سازمان ملل متحد)
- معتکف، فریده(1373): راه های اصلی و فرعی جاده ابریشم، در مجموعه مقالات دومین اجلاس بین المللی جاده ابریشم، تهران.
- ذیلابی، نگار (1392):تبریز (مکتب، مقاله‌ای در دانشنامه جهان اسلام (جلد ششم) ، بنیاد دائرهالمعارف اسلامی.
-مؤمنی، مصطفی(1381): تبریز در دانشنامه جهان اسلام (جلد ششم). بنیاد دائرهالمعارف اسلامی.
-مشکور، محمدجواد.(1349: نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت‌شناسی آن. انتشارات انجمن آثار ملی.
- دانشنامه جهان اسلام، جلد ۶، ت، زیرنظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرهالمعارف اسلامی، ۱۳۸۰، سرواژه تبریز، ص۳۸۱.
- مومنی، مصطفی (1380): تبریز ، شهرستان و شهری در استان آذربایجان شرقی، دانشنامه اسلام، موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی، جلد 7 ، صفحه 3222.
-دانشنامه‌ اسلام‌ حرف‌ ب‌ جزوه‌ سوم‌، تهران‌، سازمان‌ چاپ‌ و انتشارات‌ وزارت‌ فرهنگ‌و ارشاد اسلامی‌، 1372
- دیباج‌، اسماعیل(1343)‌: راهنمای‌ آثار تاریخی‌ آذربایجان‌، تبریز، دانشگاه‌ تبریز.
- خاماچی‌، بهروز (1370): فرهنگ‌ جغرافیائی‌ آذربایجان‌ شرقی‌، تهران‌، سروش‌.
- کلاویخو، روی‌گونثالث.د (1344): سفرنامه کلاویخو ، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران.
- شاردن، ژان(1375): سفرنامه شاردن ، ترجمه اقبال یغمایی ، تهران.
-چلبی، اولیا. اولئاریوس، آدام (1369): سفرنامه آدام اولئاریوس: اصفهان خونین شاه صفی، ترجمه حسین کردبچه، تهران.
حمداللّه مستوفی ، نزهه القلوب
- خاماچی، بهروز (1375): بازار تبریز در گذر زمان: بررسی اوضاع تاریخی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی بازار تبریز، تبریز.
- ناصرخسرو (1375): سفرنام، به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ ششم. تهران: زوار، تابستان ۱۳۷۵.
- Iranian Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization, EXECUTIVE SUMMARY, TABRIZ, HISTORICAL BAZAAR COMPLEX, UNESCO,World Heritage Convention ,Nomination of Properties for Inclusion on ,The World Heritage List ,Tehran 2009
http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2